Erecode

We bedonderen de boel. We besodemieteren de zaak. We belazeren het zwikkie. En we hebben het zelf meestal niet eens door. Eerlijke mensen bestaan niet, zo stelt het boek The honest truth about dishonesty van gedragseconoom Dan Ariely. In november sprak de wetenschapper in Rotterdam, ter gelegenheid van zijn eredoctoraat aan de Erasmus Universiteit. Zijn fascinatie: welke invloeden bepalen hóé oneerlijk we zijn.

Oneerlijkheid klinkt nogal beladen en toch maken we ons er allemaal schuldig aan. U adviseert bijvoorbeeld de schadeverzekering die net iets meer provisie oplevert. En ik dik de resultaten van een marktonderzoek aan, om een heldere presentatie te kunnen geven. Ariely heeft de afgelopen jaren baanbrekend onderzoek gedaan naar de werkelijkheid achter (on) eerlijkheid. Wat  mensen als eerlijk of oneerlijk zien hangt af van de context. Het is niet zwart wit. Het verschilt per situatie. Elke cultuur kent andere codes. Beleefdheid zou je soms zelfs ook als een vorm van oneerlijkheid kunnen zien.

Wat opvalt is dat oneerlijkheid in de vele experimenten van zijn onderzoek weinig verband kent met de grootte van het voordeel of de kans om gepakt te worden. Er zijn belangrijkere factoren: een creatieve of verbeeldingsrijke persoonlijkheid, het vermogen om alles weg te rationaliseren, conflicterende belangen die je met elkaar probeert te verenigen of anderen om je heen die het ook doen.

Het afgelopen decennium heeft de financiële sector met de grootste vertrouwenscrisis ooit te maken gehad. Voortaan willen we dat alles eerlijk is. Dat betekent dat we meer transparantie willen. Dat alles eenvoudiger moet zijn. Dat er strengere regels komen, waar beter op gecontroleerd wordt. En dat als die niet nageleefd worden we hogere boetes of straffen moeten uitdelen. Het heeft allemaal slechts beperkt effect. Wat volgens Ariely het beste helpt: een erecode. Uit een test voor een Amerikaanse verzekeringsmaatschappij blijkt dat het claimgedrag van mensen eerlijker is als ze eerst bovenaan een handtekening zetten en dan de schade beschrijven, in plaats van invullen-en-een-krabbel-onderin. Het ondertekenen herinnert mensen eraan dat ze naar waarheid moeten invullen. U heeft een bankierseed afgelegd.  Dat is geen verplicht dingetje van de AFM of een extra horde in de steeplechase van regels. De belofte heeft pas waarde als die voor u van waarde is en als een soort van tien geboden geldt. De eed als code of honour – een ethische herinnering voor eerlijker gedrag, voor even dan.